Ümit Özat Meselesi ve Ataerkil Futbol
Mesele kadınların futbolu anlayıp anlamaması değil, kadınların herhangi bir konuda yetersiz bulunduklarında doğrudan cinsiyet kimliğine saldırmanın erkekler tarafından nasıl bu kadar kolay yapılabildiği. Bu sadece futbola dair bir şey de değil. Bugün herhangi bir erkeğin göreviyle ilgili bir yetersizlik vurgusuna erkekliği karıştırılmazken kadınların göreviyle ilgili bir yetersizliği hemen kadınlığına bağlama, buradan kadınlara yönelik bu toprakların köküne kazınmış misojeninin bütün araçlarından yararlanma temayülünü görürüz.
Ümit Özat da kadınları ayrımcı bir zihniyetle kategorileştirmiş toplumsal cinsiyet kalıplarının fena halde etkisinde kalmış ve bunu son derece normal gören birisi olarak kendine göre kadınların müdahale etmemesi gereken özerk erkek alanları olduğunu düşünüyor. Muhtemelen Ümit Özat’a göre bu özerk alanlardan biri ve kendince en önemlisi futbol, futbola dair bir söylemin içinde bir kadın sesine/görüşüne tahammül edememesi futbolun ataerkilliğin en önemli kalelerinden biri olduğunun da bir ispatı aslında.
Futbola dair inşa edilen bu ataerkil söylem öyle egemen bir söylem ki bu cinsiyetçi kalıpların mağdurları olarak gözüken kadınlar bile statlarda bizzat o dilin kendisiyle konuşuyorlar. Rakibi yenmenin sikmek/sokmak/koymak gibi fiillerle ve mutlaka cinsellikle alakalı başka argo tabirlerle dile getirilmesi, yenilen rakibi aşağılamak için kadınsı rol ve sözlerin kullanılması artık o kadar insanlara normal geliyor ki bu durumun tuhaf olduğunu söylemek tuhaf karşılanıyor. Mesela Galatasaray’ı Fenerbahçe’nin karısı olarak görmenin nasıl bir zihinsel yapıya tekabül ettiğini ben anlamıyorum. Yani Fenerbahçe’nin Galatasaray’a üstünlüğünü Fenerbahçe’ye eril kimlik verip Galatasaray’ı kadınsılaştırmanın bizzat sosyal hayatta kadını değersizleştiren bir dile hizmet ettiğini göremiyor mu bu insanlar?
Yine son derece aklı başında insanların 4-5 farkla kazanılan bir futbol maçından ya da 20 sayıyla biten bir basket maçından sonra “abi adamlara tecavüz ettik uvvv” niye ergen nutukları atmalarının da aslında patolojikleşmesi gereken kavram ve sözcüklerin sıradanlaşmasına ve normalleşmesine hizmet ettiğini unutmamak lazım.
Her gün kadın cinayetleri işlenilen, bu çağda berdel haberleri gelen, tecavüzün neredeyse normalleştiği bir ülkede futbolun ve futbola dair dilin de bu kadınları değersizleştiren/talileştiren büyük söyleme bir lojistik destek sunduğunu söylememiz lazım. Ben Galatasaray galibiyetleri sonrası rakibi kadınsılaştırıp güya dalga geçen ve aşağılayan şeyler görmekten açıkçası utanıyorum.
Madalyonun bir de öteki yüzü var, futbol programlarında genel izleyici kitlesinin erkek olması hasebiyle bazı programlarda sırf erkeklerin gözü okşansın diye sadece birkaç anons yapan ama aslında bir dekor malzemesi olarak rol biçilen kadınların olduğu da bir sır değil. Gerçi daha kötüsünü de görüyoruz, Habertürk’deki Tarihin Arka Odası’nda üç erkeğin her hafta tarih konuşurken arada programdaki kadını hobi niyetine aşağıladıkları rezil bir programın yanında spor programındaki bu metalaşma masum kalabilir. Tabii bu metalaşma rolüne bilerek- isteyerek katılan, bu talileşme/dekorlaşma statüsünden hiç rahatsız olmayan kadınların olması da bizzat bu toplumsal düzenin mağdur rolünde olanlar için bile içselleştirildiğinin göstergesi.
Kadınlara dair rol/davranış/meslekleri belirleyip “sizin doğanız buna uygun, siz diğer alanlara fazla burnunuzu sokmayın” demek, bütün ceza kanunlarını, eğitim politikasını, sosyal hayatı bu kurgulanmış toplumsal cinsiyet rollerine göre inşa etmek ideolojiden azade kendi kendine oluşmuş bir gelenek falan değildir. Kadınlara dair en özel mesele olan kürtaj konusunda , tecavüze uğradığı zaman ne yapacağında, kaç çocuk yapması gerektiği konusunda her halta müdahil olan bir erkek egemen sistemin kadınlara bu konu sizi ilgilendirmez diyeceği tek bir alan olamaz.
Ümit Özat’a dair hissiyatımla bitireyim, Fenerbahçe’deyken kendisini severdim, çok yoğun eleştirilen, dalga geçilen bir oyuncuyken kalıcı olmasına, işine saygısına falan son derece saygı duyardım. Ankaragücü teknik direktörüyken Fenerbahçe maçında hakemin haklı bir ofsayt düdüğü sonrası ana avrat küfür ettiğinde, ve maç öncesi, sonrası açıklamaları yüzünden kendisine olan sevgim/saygım epey bir azalmıştı. Bu son “Kurtlar Vadisi terk” pozlarıyla kendisi hakkındaki son sempati kırıntılarımı da bitirdi. İngiltere’de kadın hakemi cinsiyeti nedeniyle aşağılayan spikerler gibi bir kadını alenen aşağıladı diye mesleğini kaybetmeyeceği bir ülkede yaşadığı için son derece şanslı kendisi. Yaşadığı ve pek çok kadının cehennemi olan bu “ataerkil cennetin” kıymetini iyi bilsin.
26 Eylül 2012 15:56
Programın tamamını değil ama Ümit Özat ile Simge Fıstıkoğlu'nun tartışıp Ümit Özat'ın programı terk etmesiyle son bulan tartışma anını izledim.
O kısımda neye tepki gösterildiğini açıkçası ben anlamadım. Ümit Özatla ilgili kısımlar haricinde yazının tamamına katılıyorum. Ancak Özat'ı ben de sevmiyor olmama rağmen orada bahsettiği gerçeği kadın düşmanı olarak anlamak ve bu şekilde kabul etmek bence akılla bağdaşacak bir durum değil.
Ümit Özat'ın söylediği şeyi hepimizi biliyor olmamıza rağmen ve aslında sağda solda söylüyor olmamıza rağmen o söyledi diye kadın düşmanı olarak görmek nasıl açıklanabilir merak ediyorum. 'Ben Özat'ın kişiliğini biliyorum o kendi içinde bir kadın düşmanı' derseniz anlarım.
Ama onun dışında söylediğinin düşmanlıkla yada kadınları aşağılamakla ilişkili olduğuna asla inanmıyorum. Bu kabak bir gerçek, kadınlar erkekler kadar futboldan anlamaz. Bunun sebebi kadın olmalarından dolayı değil erkek kadar ilgi duymadıklarındandır. Kadınlar erkekler kadar iyi araba süremez, bunun nedeni kadın olmalarından dolayı değil refleks ve hemleleri erkekler gibi olmamasındandır.
Tıpkı erkeklerin de kadınların iyi yapabildiği şeyleri yapamaması gibi...
Bu son derece normal. Bunu kadın düşmanı olarak algılamak kocaman bir saçmalık. Ama dediğim gibi diğer kısımlara tamamen katılıyor, Ümit Özat ile ilgili kısmı asla tasvip etmiyorum.
26 Eylül 2012 16:36
@tekin
yahu adam karşısındaki kadının yüzüne bile bakmıyor konuşurken o derece muhatapsız görüyor kendisini. herhangi bir görüşünü eleştirmekten ziyade kadının bizzat oradaki varlığını yok sayıyor. bu tutumun neresi mazur görülebilir.
26 Eylül 2012 17:13
Dediğim gibi tamamını izlemedim. Programda kadını aşağılayan yanları varsa, davranışları o yöndeyse ona bi'şey diyemem.
Benim demek istediğim şey, 'kadınlar erkekler kadar futboldan anlamaz' cümlesinin kadın düşmanı olarak algılanmasının saçma olduğu. Zaten Simge Fıstıkoğlu da bu cümleden sonra iyice kızıp 'sizde bu kadar sene boşuna futbol oynamışsınız' diyor ve bunu dile getiren bile yok. (Asıl saygısızlık budur)
İzlemediğim kısımlarda gerçekten bir art niyet bir aşağılama söz konusuysa izlemediğim için müdahil olmam...
26 Eylül 2012 17:54
@tekin,
Aslında sorunun özü yorumunuzda da mevcut. Ümit Özat gibi siz de 'kadınların, erkekler kadar futboldan anlayamayacağını' söylüyorsunuz. Bunun kadın düşmanlığı olduğunu söyleyemem elbette. Ama "kadınlar, erkekler kadar iyi futbol oynayamaz" demekten farklı bir şey bu. Hayatında futbol oynamamış biri bile futboldan gayet iyi anlayabilir ve futbol oynamamış kadınla, futbol oynamamış erkek arasında bir fark yok. Futboldan anlamak, futbol oynamaktan geçmediği için, pekala kadınlar da erkekler kadar futboldan anlayabilir. Kadınların az ilgili olmaları apayrı bir konu.
Herneyse...
Bu polemiğin yaşanması, bir anlamda faydalı olabilir. Toplumların tarihinde, kadının dönüştürücü rolü üzerine birçok örnek vardır. Bu, kadının doğurgan olmasından mı, farklı bakabilmesinden mi, ezilmişliğin verdiği haklılığın gücünden mi kaynaklanıyor bilmiyorum; ama bu dönüştürücü rol bir gerçek. Bizde de eğer futbolda şiddet bitecekse, futbol bir dönüşüm geçirecekse, bunun en güçlü başlangıcı kadınlar olur heralde.
Şimdilik dediğiniz gibi kadınlar bile bu cinsiyetçi dile katkıda bulunuyor; ama özellikle bu dil terk edilmeye başlandığında, futbol yaklaşımızda da gözle görülür bir gelişme olacaktır. Bu dili değiştirmeye çalışmak zor olsa da denenmesi, zorlanması, kampanyalarla anlatılması 6222'yi uygulamaktan daha kolay ve daha etkilidir heralde.
Ümit Özat konusunda bir not ekleyeyim. Cinsiyetçi yaklaşımının temelinde kadına ayrımcı bakış açısı yatıyor, doğrudur. Ama Ümit Özat'ın asıl temel argümanı; futbol oynamayan birinin futbolcular hakkında konuşamayacağı, antrenörlük yapmayan birinin antrenörü eleştiremeyeceği mantığına dayanıyor. Kadınları da haliyle bu konuda yeterli göremeyeceğini söylüyor. Tabi bu mantığı kalırsa, sadece meslektaşlar ya da eski meslektaşlar kendi aralarında tartışabilir ve program yapabilir, o ayrı.
Bir de Papazin Çayırı'nda bir kadın blogger olursa ne güzel olurdu. Her Allah'ın günü tartışığımız şeyleri bir kadının gözüyle okumak eminim ufuk genişletici olacaktır.
26 Eylül 2012 18:42
mesela, kadınların erkeklerden daha yufka yürekli olduğu ve erkeklere göre çok kolay suistimal edilebildiği genellemesini bir fikir olarak savunabilirsiniz. ama karşınızdaki bir kadını bu genellemeye dayanarak küçümseye, hele hele "sen benim muhattabim değilsin" diye üstünlük belirten ifadeler kullanarak dışlayamaya kalkarsanız, uygar bir dünyada buna cinsel ayrımcılık yapmak denir.
26 Eylül 2012 19:47
"Kadınlar erkekler kadar iyi araba süremez, bunun nedeni kadın olmalarından dolayı değil refleks ve hemleleri erkekler gibi olmamasındandır."
Soyle cumleleri kurup sonra rahat rahat "kadin dusmani ve cinsiyetci degilim" diyebilecek bir kafam olsa hayat bana guzel olurdu.
26 Eylül 2012 20:10
Konuyla ilgili bir suru farkli nokta var aslinda. Birincisi yukarida da @gumgumok'un belirttigi gibi Umit Ozat'in ana argumani futbol oynamamis, bir sekilde emekcisi olmamis hic kimsenin futbol konusmaya hakki olmadigiydi ki cok basitce curututulebilecek oldugu icin hic o konuya girmiyorum ama o programdan ve ya spor medyasindan hic kimsenin de buna cevap vermemesini de anlayamiyorum. İkincisi Umit Ozat'in soylediklerini ve tavrini nasil ayrimcilik olarak algilamamaliyiz bunu hic aklim almiyor. Biri cikiyor yok aslinda oyle demek istemedi ( M. Demirkol) diyor birileri cikiyor internette anket yapiyor "kadinlar futboldan anlar mi?" diye bir kisim da yuzsuzce "hayir" diyerek cogunlugu sagliyor, oburu "keske ofsayt neymis sorsaymis o zaman anlasilirdi" diye bir fikir one surebiliyor. Bu ulkede fazlasini beklemek abes hadi de, yahu arkadasim kadinlarin cogunlugu futbola ilgi duymuyor hatta tahammul edemeyeni dahi var, bu anlamiyor mu demek? Bu kadarini da dusunemiyor mu bu insanlar. Ayrica nedir futboldan anlamak, teknik taktik bilmek mi yetenek sahibi olmak mi futbol genel kulturune sahip olmak mi yoksa hicbiri olmasa da senelerce emek vermis olmak mi? Ucunde Umit Ozat'i cebimden cikaririm ozellikle yetenek konusunda, sonuncusu malesef eksik orada da bir malzemeci abimize sans verebiliriz.
27 Eylül 2012 12:23
futboldan anlamakla cinsiyet arasındaki denklemi kuramadığım gibi araba kullanmakla cinsiyet arasındaki bağlantıyı da kuramıyorum. Aralarında hiçbir korelasyon yok.
Futbolla kadınların erkeklere oranla daha az ilgilenmeleri; futbolla ilgilinen kadınların erkeklerden daha az futboldan anlamalarına bir gerekçe olarak gösterilemez. Bu görüşün herhangi bir mantıklı izahı yok; bu cinsiyetçi ve ayrımcı bir yaklaşımdır. İyi yorumcu vardır, kötü yorumcu vardır. Hayatın uzmanlık gerektiren her alanında olduğu gibi.
Ben banu yelkovan, gülengül altınsay, ebru köksaldı gibi futbol yazarlarının yorumlarını birçok erkek yorumcudan daha çok beğeniyorum. Bunun sebebi onların kadın olmaları değil; yaptıkları tespitlerin, yorumların akla yatkın, bilgi dolu ve ilginç olması.
Aynı şekilde Bağış Erten, Uğur Meleke, Mehmet Demirkol, Tanıl Bora, İbrahim Altınsay, Rıdvan Dilmen'in yaptığı yorumları da çok beğeniyorum. Hepsi de kendi alanından kaliteli yorumlar yapıyorlar. Bu tamamen dinleyenin bakış açısı ve beğenilerinin oluşturduğu algı ile ilgilidir. Kişi kendini yetiştirir ve isterse herşeyi yapabilir. Hele 5 yaşındaki çocuğun bile anladığı futboldan pekala kadınlar da isterlerse, merak duyarlarsa anlarlar.
Birini dinlerken kafamızdaki tüm önyargıları bir kenara bırakıp, ne söylediğine odaklanmamız gerekir. Belki iyi, akla yatkın, ilginç şeyler söylüyordur. Olamaz mı?
Bu düpedüz ayrımcılıktır, cinsiyetçiliktir, karşısındakini küçümsemektir.
Bu arada ben Ümit Özat'ın program dikkatle izlenirse bu lafı Aziz Yıldırım'a yalakalık yapmak için ortaya attığını düşünüyorum. Zira kadınların Alex-Aykut ile ilgili tezahüratına Aziz Yıldırım fırça çekmesi ile ilgili olarak; Ümit Özat kendince kadınlar futboldan ne anlar ki bu konuda tezahürat yapıyorla demeye getirmek istedi. Simge Fıstıkoğlu araya girdi ve olay buralara geldi.
27 Eylül 2012 12:33
Tekrar tekrar söylüyorum ve bu konuyu kendi adıma kapatıyorum. Ben Ümit Özat'ın kişiliğini ve kadınlara bakışını bilemem ve o konuda ahkam kesmem.
Benim demek istediğim tek şey şudur; 'Kadınlar erkekler kadar futboldan anlamaz' cümlesi yani sadece bu cümle kadın düşmanlığı olarak algılanamaz. Böyle bir ayrım yapmak saçmalıktır. Kadınların hiçbiri futboldan anlamaz demek değildir bu. Cümlenin içinde kendi açıklaması var zaten. Kadınlar erkekler kadar futbolda anlamaz. Yani; orantısal olarak bu mümkün değildir. Bunu hiçbir kadın futbolu bilmez manasına çekmek bence art niyettir.
Kadınlar sayısal ve orantısal olarak ve genel kanı anlamında, erkekler kadar futbolu bilmezler çünkü ilgilenmezler. İlgilenen ve erkekler kadar üzerinde duran ve yeteneği olan elbette anlayabilir.
Mesela Ebru Köksaldı Hanım Türkiye'de futbolu en iyi bilen 10 kişiden biridir. Çok net...
Sadece o cümleden o sonucu çıkarmak yanlış demek istedim o kadar. Bunun dışında Ümit Özat'ın davranışı, hareketleri ve bakış açısı umrumda bile değil. Kadın düşmanıysa da yazıklar olsun...
27 Eylül 2012 12:42
PVH...
Bazı gerçekleri söylüyor olmayı kadın düşmanı olarak görmek başlı başına kafası güzel olmaktır zaten. Bir kadının 'sen yemek yapmayı bilmiyorsun' tepkisi ne kadar erkek düşmanlığıysa benim söylediğim de o kadar kadın düşmanlığıdır.
Her insanın yetenek kapasitesi vardır. Erkeklerden iyi araba kullanan kadınlar tabi ki vardır. Ben 'oran'dan bahsediyorum. Genel olarak iyi değiller dedim. Bunun sebebi de cinsiyetle ayrımcılıkla ilgili değil. Tamamen o işe olan yetenekle ilgili. Onu yapamaz ama erkeklerin beceremediği birçok şeyi çok da iyi yapar. Bunun neresi kadın düşmanlığıdır?
Bu şekilde düşünenler sanırım bazı eksiklerin dışa vurumunu yaşıyorlar...
27 Eylül 2012 13:01
açıkçası futboldan ya da herhangi bir spor/meslek dalından anlamanın insana ne gibi bir üstünlük sağladığı konusunu bir kenara koyacak olursak "kadınlar futboldan anlamaz" önermesi etrafında şekillenen bu tartışma ile kadının toplumdaki yeri arasında çok cılız bir korelasyon olduğunu söyleyebilirim. ancak eğer konu futbol üzerinden ataerkil zihniyetimize atıf yapmak ise o zaman seyircisiz maç oynama cezalarını kadınlara açmak daha vahim cinsiyetçilik kokan, kadın seyirci ile maç izlemeyi ceza hükmüne sokan bir durum değil midir? ne hikmetse, alan memnun veren memnun olduğundan mıdır bilinmez, kadınlar bu cezalı maçların kadın ve çocuklara açılması konusunda pek öyle topa girmediler. oysa kadın seyircilerin izlediği maçlardan sonra spor programlarında, radyolarda, televizyonlarda kadın seyirci ile ilgili yapılan müstehzi yorumlar Ümit Özat'ın, Celal Kolot'un da geriden kışkırtması ile sarf ettiği bir laftan çok daha küçültücü olabiliyor.
onun ötesinde sadece kadınlar futboldan anlamaz lafına bu kadar takılmamak gerek. zira ümit özat'ın karşısına brezilyanın plajlarından 18 yaşında bir kızı getirip karşılıklı top oynatsanız kimin futboldan daha iyi anladığını o da görecektir.
27 Eylül 2012 19:30
aslinda bu tartisma genel anlamda erkek egemenligin hangi boyutlarda oldugunu ve özel olarak fotbolda ne kadar baskin ve tahmülsüz oldugunun acik kaniti. tabiki burada gerek fatihin gereksede tartisma bölümünde kimi arkadaslarin yazdiklari kesinlikle sonuna kadar hakli. ancak papazin cayiri gibi spora farkli bir cerceveden bakmaya calisan bir blogun okurlari arasinda bilie cinsiyetcilik noktasinda bu kadar geri yaklasimlar mevcutsa, bu tartismanin gfb, ultraaslan, texas grupu vs. arasinda nasil tartisildigini düsünmek bile istemiyorum. neyin ayrimcilik neyin ayrimcilik olmadigi bu kadar acik secik oldugu bir konuda bile yok su ayrimcilik yok bu bilmem ney gibi tartismalar gercekten insan olarak beni ciddi anlamda ürkütüyor. bu arada az kalsin unutuyordum fatih in yazisi hakkikaten bu konuda okudugum en iyi yazilardan birisi, yüregine saglik...
29 Eylül 2012 08:48
@ PVH
"Ben programı izlemedim ama bence bence ortada kadın düşmanlığı yok" diyen kafa daha güzel kardeşim. İkisi aynı gerçi. Duble mutlu kafa.
30 Eylül 2012 14:46
bana kalırsa ortada haksızlık yok..
3 Ekim 2012 07:03
Olay Ayrımcılığa gelince bir gürültü kopar bu ülkede.Kadın sunucunun ettiği ağır laflar görmezden gelinir.
Bu konuda genelleme çok rahat yapılır.Çünkü kadınlar futboldan anlamazlar ( anlayanlar çıkabilir ama genelleme yapılmaması için yeterli değildir.).
Yukarıda bir kişi kadınların araba kullanamamasını fiziksel özelik farkına bağlamış.Bunun bile ayrımcı kabul edenler olmuş.Kadınlar 100 metreyi 10 sn altında koşamazlar , ahanda bu lafı ettim , artık bende ayrımcıyım.
12 Kasım 2012 14:52
bir kadın, tabiki futboldan bir erkek kadar anlayabilir.Bunun cinsiyetle değil, ilgilenmekle alakası vardır.Bir erkek yemek yapmakla ilgilenirse bir kadın kadar yemek yapabilir,bir kadın da futbolla bir erkek kadar ilgilenirse onun kadar anlayabilir. Anlayamadığı durumda da cinsiyetiyle değil, o insanın düşünce yapısıyla ya da futbol fikrine yatkınlığıyla alakası vardır. Yani kadınlar futboldan anlamaz demek sadece andavallıktır.